Apologeet.nl
Calvinisme vs Arminianisme: de vergeten rol van de Heilige GeestDe discussie over Calvinisme en Arminianisme is in Nederland weer helemaal opgelaaid. Op YouTube zie je broeders als Chris Verhagen, Carel de Lange, Florens van der Spek en Bert Put allemaal hun visie delen. De één legt de nadruk op Gods absolute soevereiniteit, de ander op de menselijke wil, en weer een ander zegt: “Beide waarheden bestaan naast elkaar.” En eerlijk gezegd — ik vind het mooi dat dit gesprek weer gevoerd wordt. Want het gaat over de kern van het evangelie: Hoe werkt God in de redding van mensen? Maar terwijl ik die gesprekken volg, mis ik iets. In de verschillende debatten wordt de Geest van God genoemd, maar dan vooral in verband met Zijn heiligende werk tijdens het leven van een christen. Ook wordt genoemd dat een christen moet leven door de geest; dat de Geest leven geeft; een dat de Geest ons geweten gebruikt. We praten dus veel over God en over de mens… …maar we praten zelden over de grotere rol van de Heilige Geest in het reddingswerk. En zonder de Geest, kun je deze hele discussie eigenlijk niet goed voeren.
2. Waar het debat écht om draait
Het debat tussen Calvinisme en Arminianisme draait al eeuwen om de vraag: Wie kiest er? De calvinist zegt: “God kiest wie gered wordt.” De arminiaan zegt: “De mens heeft een vrije wil om wel of niet te antwoorden.” We moeten niet vergeten dat Calvijn als Arminius geen van beidde hun leer zo extreem doortrokken als velen dat vandaag de dag doen. Het zijn de latere navolgers van deze mannen die doorsloegen.
De latere navolgers van Arminius gingen veel verder in de leer van de vrije wil en neigde op een gegeven moment naar de eeuwenoude valse leer van Pelagius, het pelagianisme. Het voert wat te ver om dat hier uit te leggen dus verwijs ik je even naar een artikel over dit onderwerp.
De Calvinisten reageerde hier op door tijdens de synode van Dorth in 1618–1619. Tijdens de synode werd een aantal belangrijke beslissingen genomen, vooral met betrekking tot de leerstellingen die we nu samenvatten onder het acroniem TULIP…
Ook daar wil ik nu niet op in gaan. Maar het werd duidelijk dat de Calvinistische kerkleden keihard hun hakken in het zand zette. Ze begonnen hun leerstellingen van onder andere de onvoorwaardelijke verkiezing, en beperkte verzoening zodanig te formuleren dat het onmogelijk zou zijn om het nog verkeerd te begrijpen.
En vanaf die tijd is de discussie niet opgelost, maar juist verhard. Maar wat als die spanning er niet hoeft uit te gaan? Wat als er een derde Persoon in dit verhaal is — de Heilige Geest — die Gods soevereiniteit én menselijke verantwoordelijkheid met elkaar verbindt?
3. De Geest is de brug tussen God en mens
De Bijbel laat heel duidelijk zien dat niemand tot geloof komt zonder het werk van de Heilige Geest. Paulus zegt in 1 Korintiërs 12:3: “Niemand kan zeggen: Jezus is Heer, dan door de Heilige Geest.” Dat betekent dat het geloof zelf een werk van de Geest is. Het is niet iets wat wij uit onszelf produceren. Tegelijk zegt dezelfde Bijbel: “Wie gelooft, zal niet verloren gaan.” (Johannes 3:16) Dus:
- de mens moet geloven,
- maar kan dat alleen als de Geest hem daartoe in staat stelt.
En precies dáár zit de kern van mijn overtuiging: de Geest werkt overtuigend, trekkend, uitnodigend — maar Hij dwingt niet. Jezus zegt in Johannes 16 dat de Geest “de wereld zal overtuigen van zonde, gerechtigheid en oordeel.” De wereld — dus niet slechts een kleine groep uitverkorenen. Dat betekent dat de Geest in alle mensen werkt, op een manier die we niet altijd kunnen meten of verklaren. Hoe vaak Hij dat doet, hoeveel kansen iemand krijgt — dat weten we niet. Maar dat de Geest werkt, daar is de Schrift duidelijk over. En dáár zit voor mij de sleutel: God is absoluut soeverein in Zijn initiatief, maar Hij laat ruimte voor menselijke reactie — een reactie die mogelijk wordt gemaakt door de werking van Zijn Geest.
4. Uitverkiezing in Bijbels perspectief
Laten we even kijken naar het begrip “uitverkiezing”. In Efeze 1 zegt Paulus: “In Hem heeft Hij ons uitverkoren, vóór de grondlegging van de wereld.” Dat is een sterke uitspraak. God kiest. Punt. Maar wat kiest Hij precies? Hij kiest niet willekeurig individuen uit alsof Hij een lijstje maakt met namen en anderen overslaat. Nee, Paulus zegt: “In Hem.” De uitverkiezing is in Christus. Dat betekent: iedereen die in Christus is, deelt in die uitverkiezing. God heeft vóór de grondlegging van de wereld besloten dat Hij een volk zou hebben, in Christus, dat Hem toebehoort. De vraag is dus niet: “Ben ik persoonlijk op een lijstje gezet?” De vraag is: “Ben ik in Christus?” En dat is precies wat de Heilige Geest doet: Hij brengt mensen in Christus. 1 Korintiërs 12:13 zegt: “Wij allen zijn door één Geest tot één lichaam gedoopt.” De Geest is dus het middel waardoor de uitverkiezing werkelijkheid wordt in iemands leven. De Vader kiest, de Zoon verlost, de Geest past toe. Zonder de Geest blijft uitverkiezing een abstract idee — maar met de Geest wordt het een levend proces.
5. De menselijke verantwoordelijkheid
Toch is het niet zo dat de mens geen rol speelt. De Bijbel roept ons op om te geloven, te bekeren, te gehoorzamen. In Handelingen 17 zegt Paulus tegen de Atheners: “God gebiedt nu alle mensen overal zich te bekeren.” Dat bevel zou zinloos zijn als er geen echte mogelijkheid was om te antwoorden. Dus de menselijke keuze is reëel — maar niet autonoom. De mens kiest in reactie op het werk van de Geest. Zoals Jezus zegt in Johannes 6:44: “Niemand kan tot Mij komen tenzij de Vader die Mij gezonden heeft hem trekt.” En dat trekken gebeurt door de Geest. Dus ja — de mens kiest, maar die keuze is alleen mogelijk omdat God eerst trekt. Waarom zeg ik dat? Nou, laten we eens kijken wat Romeinen 3:10-11 “zoals geschreven staat: Er is niemand rechtvaardig, ook niet één, er is niemand die verstandig is, er is niemand die God zoekt.” Met andere woorden: De mens heeft een vrije wil, maar de mens heeft totaal geen zin om uit vrije wil voor God te kiezen. We zijn slaaf van de zonde en beseffen ons dat niet eens. De Heilige Geest kan daar doorheen breken en iemand doen inzien dat hij een Redder nodig heeft.
Zo blijft God de eerste Beweger, maar de mens blijft verantwoordelijk voor zijn antwoord.
6. De universele roep van de Geest
En dat brengt mij bij mijn eigen overtuiging. Ik geloof dat de Heilige Geest alle mensen roept. Niet op exact dezelfde manier, niet in hetzelfde moment, maar wel echt. Titus 2:11 zegt: “De genade van God is verschenen, heilbrengend voor alle mensen.” De Geest spreekt, klopt, overtuigt, confronteert — soms zacht, soms krachtig, soms door omstandigheden of mensen. En wie zich openstelt en Zijn stem niet negeert, wordt door Hem geleid naar Christus. Wie zich verhardt, weerstaat die genade. God respecteert die keuze, maar Zijn Geest blijft kloppen tot het einde. En precies daarin zie je de schoonheid van Gods karakter: vol genade, vol rechtvaardigheid, maar nooit manipulatief.
7. Wat doet de drie-enige God?
Dus, in het kort samengevat:
- De Vader kiest in Christus.
- De Zoon verlost door het kruis.
- De Geest overtuigt, verlicht, trekt en vernieuwt.
De drie werken samen in perfecte harmonie. En als we het hebben over verkiezing of vrije wil, laten we dan niet vergeten dat het uiteindelijk de Geest is die alles tot leven brengt. Misschien is het tijd om niet langer te kiezen tussen “Calvinist” of “Arminiaan”, maar om opnieuw te luisteren naar de stem van de Geest. Want waar de Geest is, daar is vrijheid. En daar vinden we de ware balans tussen Gods soevereiniteit en onze eigen verantwoordelijkheid.
Moge de Geest ons blijven leiden in alle waarheid. Amen.
