Apologeet.nl

Vertrouw altijd op Gods Woord

We leven in een tijd waarin informatie als een razende op ons af komt. Het gaat zo super hard! Het verschil tussen datgene wat ik op school moest en dat wat mijn ouders moesten leren is enorm. Maar ik moest nog naar een fysieke bibliotheek om informatie te vergaren. Mijn kinderen gaan het internet op te gaan en ze hebben het.

Met informatie komt ook een mogelijk gevaar. Door de jaren heen heb ik gezien wat informatie kan doen met ons geloof en vertrouwen in Gods woord. Ik ben er meerdere keren getuigen van geweest dat christenen hun geloof aan de kant zette omdat nieuwe informatie leerde dat de Bijbel niet juist was. Veel YouTube atheïsten lijken tot deze categorie te behoren.

Het lijkt me daarom goed om eens te kijken waarom we ondanks alles de Bijbel meer moeten vertrouwen.

Ondanks alles?

Vertrouw Gods woord ondanks alles? Dat is niet erg ruimdenkend! Heb je dat wel eens gehoord? Ik wel, heel vaak zelfs. Het lijkt de grootste angst te zijn van veel christenen. Wie wil er nu bestempeld worden als bekrompen. In onze drang om ruimdenkend te zijn worden bepaalde zaken soms een beetje te makkelijk aan de kant geschoven.

Ik zal een voorbeeld aanhalen zonder dat ik het voorbeeld verder wil uitdiepen. Ik ken een kerk waar de vraag of een vrouw mag preken op dit moment speelt. Eén van de argumenten die de voorstanders hebben, wordt als volgt opgebouwd:

Tegenwoordig mogen vrouwen deelnemen aan allerlei zaken in onze samenleving die vroeger eigenlijk alleen aan mannen waren voorbehouden.

Dan komt de conclusie:

Het feit dat vrouwen bepaalde zaken niet mochten doen werd vooral cultureel bepaald en was een zaak van vroeger. Tegenwoordig hebben we er geen problemen meer mee. Waarom zouden we dan als kerk in het verleden blijven hangen?

Nogmaals, ik ga niet in op het voorbeeld zelf. Het gaat er hier even niet om of een vrouw mag preken of niet. Waar het me om draait, is de manier waarop de zaak beargumenteerd wordt. De waarop dat in deze discussie gebeurd is erg kort door de bocht. Bovendien zet het de Bijbel buitenspel zet. Het argument zegt in principe dat we, net als de maatschappij, mee moeten gaan in bepaalde veranderingen. Het zegt eigenlijk, niet met zo veel woorden, dat de Bijbel verouderd is. Op het moment dat iemand dan aankomt met argumenten op basis van de Bijbelse teksten, wordt deze weggezet als wettisch of kortzichtig en bekrompen. Een discussie voeren op grond van een gedegen onderbouwing en met Bijbelse argumenten lijkt dan verder weg dan ooit.

In allerlei discussies en debatten hoor je dezelfde klacht. Het maakt niet uit of je het over abortus hebt, lhbti+, of over evolutie. De discussie kan zelfs over oorlog gaan. Zodra je je zienswijze vanuit de bijbel probeert uit te leggen wordt dat al snel als ouderwets, dom en kleingeestig gezien.

Maar laten we hier duidelijk over zijn, een christen kan, en mag de Bijbel simpelweg niet buitenspel zetten. Dan zijn we maar bekrompen en kortzichtig! Paulus liet zich daar ook niet door weerhouden toen hij Timotheüs zijn tweede brief schreef.

2 Timotheüs 3:16-17

Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid, opdat de mens die God toebehoort, volmaakt zou zijn, tot elk goed werk volkomen toegerust.

Paulus kwam ook niet met mooie praatjes die goed klonken.

1 Korinthiërs 2:1-2

En ik, broeders, toen ik bij u kwam, ben niet gekomen om u met voortreffelijkheid van woorden of van wijsheid het getuigenis van God te verkondigen, want ik had mij voorgenomen niets anders onder u te weten dan Jezus Christus, en Die gekruisigd.

Afwijzing begint bij de kerk

Veel westerse culturen zijn gevormd vanuit het Christelijke wereldbeeld. Toegegeven, niet alles ging altijd helemaal volgens Gods woord, maar toch hadden verreweg de meeste mensen een diep respect voor de Bijbel. Niet voor niets werd de Bijbel gezien als gezaghebbend wat betreft moraliteit.

Rond 1830 werd er aan dit gezag getoornd. Nu waren er altijd wel mensen die de Bijbel niet serieus namen, maar 1830-33 is wel aan te wijzen als een keerpunt. In dat jaar publiceerde Charles Lyell het boek ‘The Principles of Geology’, waarin hij voorstelt dat de leeftijd van de aarde enkele honderden miljoenen jaren bedraagt. Hij week hier mee dus af van de algemene aanname dat de aarde zo rond de 6000 jaar oud zou zijn.

De predikanten schrokken zich een hoedje! Want ja, per slot van rekening was Lyell toch een wetenschapper, die zal het wel weten. Al heel snel begonnen predikanten en theologen te zoeken naar manieren om die miljoenen jaren in te passen in Genesis. Later kregen we natuurlijk ook nog Charles Darwin met zijn evolutie theorie. Ook dat moest opgelost worden. Blijkbaar waren Adam en Eva dan wel de eerste mensen naar Gods beeld, maar vóór hen moesten er dan toch ook nog mensachtigen geleefd hebben. Zo werden Gods eigen woorden, en later die van de Here Jezus, aan de kant gezet voor menselijke ideeën.

We lezen bijvoorbeeld het volgende in Genesis 2:24

Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten; en zij zullen tot één vlees zijn.

God verwijst hier duidelijk naar Zijn schepping van Adam en Eva die uit een rib van Adam gevormd is. Vervolgens zien we dat de Here Jezus hier aan refereert als Hij over het huwelijk spreekt in Markus 10:6-8

Maar vanaf het begin van de schepping heeft God hen mannelijk en vrouwelijk gemaakt. Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten; en die twee zullen tot één vlees zijn, zodat zij niet meer twee zijn, maar één vlees.

Toen mensen in onze samenlevingen zagen dat de christelijke leiders Genesis als letterlijke geschiedenis verwierpen verdween hun respect voor de hele Bijbel al heel snel. Als de kerkleiders niet eens gelooft dat dit boek waar is, waarom zou de wereld dan zijn moraliteit en zijn andere waarden baseren op een boek waarvan de moderne wetenschap zogenaamd heeft aangetoond dat het onjuist is?

Ja, je hoort het goed. Mijn verwijt leg ik vooral neer bij onszelf. Als we als christenen de Bijbel al niet meer serieus nemen, waarom zouden ongelovigen dat dan wel doen?

Hierdoor wordt de Bijbel niet meer gerespecteerd als leidraad. Dit fenomeen speelt zich zowel in de wereld als wel binnen de kerk af. We zien het om ons heen gebeuren. Ik hoef maar het homohuwelijk te noemen, en iedereen begint al te steigeren. Of wat dachten we van de LHBTI+ discussie? Zelfs binnen de kerk zien we een toenemende acceptatie van deze hype. Waarom? Omdat we met onze tijd willen mee gaan. Het verlies van bijbels gezag is voornamelijk te wijten aan de compromissen die wij, christenen, sluiten met de seculiere ideeën over bijvoorbeeld de oorsprong van de schepping.

Kleine Dingetjes

Ik weet nog goed dat ik vele essays moest schrijven toen ik theologie studeerde in Engeland. In die essays gebruikte ik wel eens jaartallen van gebeurtenissen. Om aan te geven of het zoveel na Christus was, of zoveel voor Christus, gebruikte ik de gebruikelijke Engelse aanduidingen B.C. (Before Christ) en A.D. (Anno Domini, in het jaar van onze Heer). Eén van leraren raadde mij aan om toch maar liever B.C.E (Before Common Era) en C.E. (Common Era) te gebruiken. Dat zou minder aanstootgevend zijn als mijn essays door een laatste beoordeling zou gaan in een seculiere universiteit.

De essays werden normaal beoordeeld door mijn leraren, die allemaal christen waren, maar om een universitaire goedkeuring te krijgen werden de essays soms ook gecontroleerd door leraren aan de gewone universiteit, en die waren niet allemaal gelovig.

Mijn verontwaardiging was groot. Ik studeerde theologie, de studies der studies! No way, dat ik die prachtige, naar Jezus verwijzende, afkortingen ging vervangen door die lelijke, vergezochte, wereldse afkortingen. Mijn leraar was een beetje verbaast (en mogelijk geschrokken van mijn Nederlandse duidelijkheid). Hij zei dat de universiteit hierdoor misschien wel mijn cijfer naar beneden zou bijstellen. Ik heb hem toen gezegd dat ze zoiets best mogen doen, laat ze het maar proberen! Het mooie was namelijk dat je altijd het recht hebt om dat soort beslissingen aan te vechten en een second opinion kunt krijgen via een onafhankelijke derde partij. Het hoefde er niet van te komen. Mijn cijfers zijn nooit naar beneden toe bijgesteld.

Gods woord staat vast!

Het is nu 2025, bijna 30 jaar geleden heb ik me laten dopen. In die 30 jaren heb ik vele malen, zogenaamde, wetenschappelijke claims voorbij zien komen die beweerde dat er iets in de Bijbel niet zou kloppen. Als ik die claims had aanvaard als waarheid dan was er nog maar weinig van de Bijbel overgebleven. Ik zal twee voorbeelden noemen.

Kamelen in Abrahams tijd?

In Genesis 24 nam Abrahams dienaar 10 kamelen mee op zijn reis op zoek naar een vrouw voor Izaäk. Maar in 2014 kopte de New York Times: Camels Had No Business in Genesis.ⁱ

De archeologen, Erez Ben-Yosef en Lidar Sapir-Hen, gebruikten radiokoolstofdatering om de vroegst bekende gedomesticeerde kamelen in Israël te plaatsen in het laatste derde deel van de 10e eeuw voor Christus—eeuwen nadat de aartsvaders leefden en tientallen jaren na het koninkrijk van David, volgens de Bijbel.

Oh nee! Wat nu? De Bijbelse tijdlijn klopt niet! We kunnen twee dingen doen. Of we gaan morrelen aan Gods woord, of we vertrouwen erop dat de Bijbel het uiteindelijk toch juist heeft. En wat blijkt?

Het archeologisch bewijs toont aan dat ze het mis hadden. In plaats van dat kamelen pas voor het eerst gedomesticeerd werden in 1200 of 900 v.Chr. (dat is die 10^e eeuw waar ze het over hadden), zeggen archeologen nu dat de Bactrische kamelen, of twee bultige kamelen al voor het eerst gedomesticeerd in het vierde millennium v.Chr.ⁱⁱ Dromedarissen werden niet later dan de laatste helft van het tweede millennium v.Chr. (waarschijnlijk al veel eerder) gedomesticeerd. Het is veelzeggend dat de Bactrische kameel in Mesopotamië, het thuisland van Abraham, al meer dan 1000 jaar voordat hij naar het Beloofde Land vertrok op grote schaal werd gebruikt voor transport over lange afstanden.ⁱⁱⁱ

Ida! Het fossiel dat onze afstamming van aapachtigen bewijst.

De Bijbel leert dat we allemaal van de eerste mensen, Adam en Eva, afstammen. Het leert ook dat we geschapen zijn naar Gods beeld. Eerder hebben we al gezien wat seculiere geologen vinden van het idee dat deze schepping recent is. De kerkleiders waren er als de kippen bij om de zes scheppingsdagen in een raamwerk van miljoenen en later miljarden jaren te passen.

Maar ja, toen kwam het idee van evolutie om de hoek kijken. De mens zou niets anders zijn dan een veredelde primaat. Veel christenen gingen hier nog niet in mee. Per slot van rekening raakt dat direct aan wie we zijn.

Genesis 1:27

En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen.

Toen kwam het sluitstuk, althans volgen de heer David Attenborough. In een televisiedocumentaire van een uur, die voor het eerst op de BBC uitgezonden werd op 26 mei 2009, vertelde Attenborough triomfantelijk over de ontdekking van een vroeg primatenfossiel. Darwinius masillae, bijgenaamd Ida, was vermoedelijk ongeveer 47 miljoen jaar oud en was goed bewaard gebleven.

David Attenborough zei: “Dit kleine schepsel gaat ons onze verbinding met de rest van de zoogdieren laten zien.”^iv

In de documentaire zei hij “dat we niet meer hoefden te zoeken naar de ‘missing link’ want in Ida hadden we hem gevonden.” en de verteller sloot af met de volgende woorden: “Ze [Ida] zou wetenschap kunnen herschrijven; ze zou de Darwinistische theorie kunnen bevestigen, en de creatieleer kunnen ontkrachten; ze zou de religie zelf in twijfel kunnen trekken.”^v

Spijtig genoeg was deze vondst reden genoeg voor diverse christenen om hun laatste vertrouwen in de Bijbel op te geven. Paulus waarschuwde Titus voor de valse verhalen van mensen. En ook al ging dat over de mensen op Kreta, ik geloof dat ook wij wat van zijn woorden kunnen leren. Hij zegt in Titus 1:10-11

Want er zijn ook veel opstandigen, mensen die zinloos praten en misleiders, vooral die van de besnijdenis zijn. Men moet hun de mond snoeren. Zij brengen hele huisgezinnen in verwarring, door te leren wat onbehoorlijk is, om schandelijke winst.

En ook Timotheüs werd gewaarschuwd in 2 Timotheüs 2:16-18

Maar ontwijk onheilige, inhoudsloze praat. Want zij die dat doen, zullen steeds meer in goddeloosheid toenemen. En hun woord zal zich uitzaaien als kanker; onder hen bevinden zich Hymeneüs en Filetus. Zij zijn van de waarheid afgeweken door te beweren dat de opstanding reeds heeft plaatsgevonden, en breken het geloof van sommigen af.

En nogmaals, wat spijtig en verdrietig dat er christenen waren die, onder anderen, door deze soort zogenaamde ‘wetenschappelijke’ vondsten weggestapt zijn van hun vertrouwen in de Bijbel. Vooral heel spijtig omdat het niet lang duurde voordat men de conclusie moest trekken dat de soep eigenlijk helemaal niet zo heet gegeten als ze werd opgediend. Vijf maanden later verschenen er twee kleine artikeltjes, ergens diep weg gestopt in de krochten van het internet. Het ene artikel, van de BBC News, kopte: “Primate fossil ‘not an ancestor’” waarin Dr. Erik Seiffert zegt “dat Ida behoorde tot een groep die nauwer verbonden is met lemuren dan met apen, mensapen of ons.”^vi Het andere artikel, van The New York Times, kopte: “Fossil Skeleton Known as Ida Is No Ancestor of Humans” waarin experts protesterend zeiden “dat Ida niet eens een naaste familielid was.”^vii

Dit zijn maar twee voorbeelden, maar zo kunnen wel nog wel een tijdje doorgaan. Wat een ellende als je hier je hoop op moet vestigen! Het is vele malen beter om onze hoop te blijven richten op Gods woord, de Bijbel.

2 Timotheüs 2:19

Toch blijft het vaste fundament van God staan, met dit zegel: De Heere kent wie van Hem zijn, en: Ieder die de Naam van Christus noemt, moet zich ver houden van de ongerechtigheid.

Wetenschap en de Bijbel

Wetenschap is fantastisch, maar er is een groot verschil met wat we noemen, exacte wetenschap en historische wetenschap.

Exacte wetenschap geeft ons het internet, geavanceerde gereedschappen voor bijvoorbeeld hersenoperaties, en nieuwe medicijnen. Voor exacte wetenschap hebben we bijvoorbeeld geen evolutietheorie nodig. Je moet denken dat een hart- of hersenchirurg alleen maar kan opereren als deze een grote kennis heeft van het hypothetisch verhaal over de oersoep. Exacte wetenschap is niet in conflict met de Bijbel omdat het zich bezighoudt met dat wat je in een laboratorium zou kunnen doen, of over hoe de wereld vandaag de dag werkt. Het is allemaal gebaseerd op wat je ziet. Je kunt proeven doen en observeren wat er gebeurt. Iedereen kan een experiment herhalen en kijken of ze dezelfde resultaten krijgen. Testbare en herhaalbare wetenschap is de reden waarom we dus allerlei uitvindingen kunnen doen.

Historische wetenschap houdt zich bezig met wat er in het verleden is gebeurd, maar je kunt geen experimenten doen met gebeurtenissen in het verleden. Een voorbeeld hiervan is paleontologie (de studie van fossielen). Wetenschappers kunnen een vondst van een dinosaurus opgraven en vervolgens een verhaal vertellen over hoe lang geleden het beest leefde en stierf. Maar de ideeën van de wetenschapper over hoe oud de dinosaurus is, kunnen niet direct worden getest omdat het in het verleden is gebeurd zonder directe getuigen. Zelfs de datering methoden die gebruikt worden zijn niet vrij van vooronderstellingen. Het wordt een beetje veel om dat nu uit te leggen, maar op mijn website kun je er meer over lezen.

De punten waarop men de Bijbel aanvalt zijn bijna allemaal historische gebeurtenissen. Maar we moeten onthouden dat de bevindingen van hen die zich bezig houden met historische wetenschap altijd berusten op vooronderstellingen. Zowel creationisten (zij die uitgaan van een Bijbels wereldbeeld) als evolutionisten (zij die uitgaan van een wereldbeeld waarin geen ruimte bestaat voor God of de Bijbel) hebben dezelfde feiten, dezelfde fossielen, gesteenten, levende wezens, enzovoort.

Die feiten worden door creationisten en evolutionisten geïnterpreteerd als bewijs voor de ene of de andere zienswijze, maar de feiten op zichzelf zijn niet automatisch bewijs voor creatie of evolutie. Iedereen heeft dus dezelfde aanwijzingen, alleen verschillende interpretaties.

Het verschil tussen creationisten en evolutionisten is dat de eerste groep de Bijbel aanvaard als getuigen. In de Bijbel hebben we ooggetuigen van de grote gebeurtenissen in het verleden. Die getuigen kunnen ze gebruiken in historische wetenschap om de details te onderzoeken. Zo gebruiken ze bijvoorbeeld een kleinschalige ramp zoals de vulkaanuitbarsting van Mt St.-Helens in 1980 om de wereldwijde zondvloed te verklaren en uit te leggen wat er gebeurd kan zijn tijdens het vloedjaar (Genesis 7:11-19). Evolutionisten moeten de zaken verklaren met hun eigen ideeen. Maar omdat een evolutionist toegewijd is aan het naturalistische wereldbeeld. Dat is het wereldbeeld waarin geen plaats is voor God of de Bijbel. Hierdoor zijn ze verplicht aan zichzelf om verklaringen te bedenken waarin geen spoor te vinden is van enige verwijzing naar de Bijbel.

Een goed voorbeeld was de vondst van zacht weefsel in dinosaurus botten. De creationist had geen probleem want die had al gesuggereerd dat dinosaurussen helemaal geen miljoenen jaren oud waren. Bij deels gefossiliseerde botten van recente perioden kun je zacht weefsel verwachten. De evolutionisten konden niet begrijpen hoe dat zachte weefsel na miljoenen jaren nog aanwezig kon zijn. Spoedig kwamen ze al met oplossingen. Dit zijn stuk voor stuk oplossingen waarvan geen enkele getest kan worden. Ook al zou de aangevoerde oplossing werken met botten van een koe dat gisteren geslacht is, het is schier onmogelijk om die bevindingen alsnog te controleren als we bij wijze van spreken 1000 jaar verder zijn. Zowel de bevindingen van de creationist als die van de evolutionist kunnen niet empirisch getest worden. Wat dan overblijft in dit geval is de meest logische bevinding: Ofwel de botten waren helemaal niet oud, ofwel door één of andere bijzondere gebeurtenis is het gelukt dat het zachte weefsel zelfs na miljoenen jaren nog intact is.

De Bijbel verklaard veel van de geschiedenis op een veel logischere manier dan enig ander menselijk bedacht idee. De Bijbel is het geschiedenisboek van het universum, dus zou het onze autoriteit moeten zijn als het gaat om het kijken naar het verleden.

2 Timotheüs 3:16-17

Conclusie

In mijn voorbeelden lijkt het vooral dat ik het heb over de voortdurende aanval op de Bijbel door evolutionisten. Maar niets is minder waar! De Bijbel in zijn geheel wordt op allerlei vlakken aangevallen. De aanvallen zijn gericht op de moraliteit van de Bijbel; de aartsvaders en of ze wel écht geleefd hebben; of de Bijbel slavernij goedkeurt of niet, en wat te denken van de volgende punten:

De Bijbel staat vol tegenstrijdigheden en tegenstrijdigheden;
De Bijbel staat vol met geweld, genocide, vooroordelen en onrecht, vaak door God bevolen;
De Bijbelse beschrijvingen van de natuur en de natuurlijke geschiedenis staan hopeloos haaks op de wetenschap;
De Bijbel werd geschreven door oude en primitieve mensen en heeft geen waarde meer voor moderne mensen;
Christenen kunnen het niet eens worden over wat er in staat, dus wat maakt het uit of het waar is of niet.

Maar ik geloof dat één van de meest verwoestende aanvallen op de Bijbel toch voortkomt uit het evolutionistische kamp, en de poging van christenen om de eerste 11 hoofdstukken van Genesis in overeenstemming te brengen met de evolutiehypothese. Dit zo ingrijpend omdat dit doorwerkt naar het Nieuwe Testament. Het maakt namelijk Jezus’ prediking ongeloofwaardig. Jezus, en met hem de apostelen, waren overtuigd van de historiciteit van Genesis 1-11. Ze gebruikte het in hun onderwijs en brieven! Daarmee raken we gelijk aan wie Jezus is. Was Hij God? Dan hield hij blijkbaar de mensen voor de gek toen hij over Genesis sprak alsof het geschiedenis is. Maar voor velen zal de conclusie eerder zijn dat Hij gewoon een mens van Zijn tijd was, Hij wist niet beter.

Maar wij weten dat Jezus veel meer dan alleen maar mens was! Zijn woorden zijn waar en komen direct van de Vader.

Johannes 12:49-50

Want Ik heb niet uit Mijzelf gesproken, maar de Vader, Die Mij gezonden heeft, Hijzelf heeft Mij een gebod gegeven wat Ik zeggen en wat Ik spreken moet. En Ik weet dat Zijn gebod eeuwig leven is. Wat Ik dan spreek, spreek Ik zoals de Vader Mij gezegd heeft.

Waarom zei Jezus dit? In het vers hiervoor waarschuwt Hij ons om Zijn woorden niet te veronachtzamen.

Johannes 12:48

Wie Mij verwerpt en Mijn woorden niet aanneemt, heeft iets wat hem veroordeelt, namelijk het woord dat Ik gesproken heb; dat zal hem veroordelen op de laatste dag.

We kunnen en mogen de Bijbel niet zomaar naar onze hand zetten. Ook niet als de hele wereld ons dom of kortzichtig vindt. De Farizeeërs waren ook erg bekwaam in het buigen van Gods woord. Jezus sprak over de Farizeeërs in Mattheüs 15:14

Laat hen gaan; het zijn blinde geleiders van blinden. Als nu een blinde een blinde geleidt, zullen zij beiden in een kuil vallen.

Laat je niet leiden door iemand die iets aan Gods woord heeft toegevoegd of ervan heeft afgehaald. Open je ogen en lees Gods woord, de Bijbel, zelf. We hebben niets om ons voor te schamen.

Jesaja 40:8

Het gras verdort, de bloem valt af, maar het Woord van onze God bestaat voor eeuwig.

AMEN

Eindnoten:

i The New York Times Company, Camels Had No Business in Genesis, 10-02-2014, [internet] <https://www.nytimes.com/2014/02/11/science/camels-had-no-business-in-genesis.html>, vertaling door Jurgen Hofmann, geraadpleegd op 21-02-2025.

ii Wikipedia, Bactrian camel, [internet] <https://en.wikipedia.org/wiki/Bactrian_camel>, geraadpleegd op 21-02-2025.

iii David Spoede, Did Abraham have Camels?, [internet] <https://biblearchaeology.org/research/chronological-categories/patriarchal-era/5060-did-abraham-have-camels>, geraadpleegd op 21-02-2025.

iv BBC, Exclusive BBC One documentary uncovers our earliest ancestor, 19-05-2009, [internet] <https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2009/05_may/19/ancestor.shtml>, vertaling door Jurgen Hofmann, geraadpleegd op 21-02-2025.

v Apologeet, ‘Biologie voor jou’ p. 252, [internet] <https://www.apologeet.nl/3vmbo/pagina-252/#filmpje>, vertaling door Jurgen Hofmann, geraadpleegd op 21-02-2025.

vi BBC News, Primate fossil ‘not an ancestor’, 21-10-2009, [internet] <http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8318643.stm>, vertaling door Jurgen Hofmann, geraadpleegd op 22-02-2025.

vii The New York Times, Fossil Skeleton Known as Ida Is No Ancestor of Humans, 22-10-2009, [internet] <https://www.nytimes.com/2009/10/23/science/23fossil.html>, vertaling door Jurgen Hofmann, geraadpleegd op 22-02-2025.

Vertrouw altijd op Gods Woord